Geheugen en Trauma

Volgens Donald Olding Hebb (1904-1985; Canadese psycholoog en pionier in neuropsychologie) is het meeste van wie we geworden zijn op 35-jarige leeftijd, opgebouwd uit een collectie van onbewuste herinnerde gedragingen, emotionele reacties, onbewuste gewoontes, hard bekabelde houdingen (door gewoonte vastgelegde neurale verbindingen in de hersenen), overtuigingen en waarnemingen, die als een computerprogramma functioneren en ons letterlijk, zoals de mainframe chip van een computer voor 95% dagelijks (onbewust) besturen.

Een persoon kan dan misschien met die andere 5% van zijn bewuste geest wel zeggen: “Ik wil gezond zijn, ik wil gelukkig zijn, ik wil vrij van mijn trauma zijn”. Het lichaam is in de meeste gevallen op een geheel ander besturingsprogramma aangesloten. 

Om veranderingen te maken zal je dus voorbij de analytische (verstandelijke) geest moeten gaan – omdat de bewuste en de onbewuste geest gescheiden is door de analytische geest.  Vrije wil en vrije keuze, zijn we dan ook kwijtgeraakt aan een bepaald besturingsprogramma. Daarom zullen we later ook zien, dat we om duurzame transformatie te bereiken, ook op dit besturingsprogramma niveau moeten werken, en niet via de analytische (verstandelijke) geest.   

"Het geheugen lijkt op een grote goed georganiseerde audio-visuele bibliotheek gevuld met foto’s, audiobanden, video’s

en andere voorstellingen van onszelf en onze wereld. 

Alles wat opgeslagen is heeft een representatie, maar zoals

we later zullen zien, heeft niet alles altijd een classificatie en een identificatie,  zodat er niet altijd een netjes opgeslagen

en goed bruikbaar “geheugencluster” ontstaat."

Het geheugen lijkt dus op een grote audiovisuele bibliotheek, die je je wellicht voor kunt stellen als één grote kaartenbak, met aan plaatjes/beelden/representaties gekoppelde emotionele lading. Dit betekent dus ook dat het niet mogelijk is, om zoals zo vaak gezegd wordt, dingen een plekje te geven, of te leren omgaan met een bepaalde situatie, hoe graag men dit analytisch en verstandelijk (cognitief) ook zou willen. Alle kaarten uit de kaartenbak doen namelijk altijd mee in de stemming van het enkelvoudige beeld van wat men zich (vaak ongewild) uiteindelijk bewust wordt.

Wanneer men op deze manier probeert te werken met mensen met PTSS, werkt dit dus ook niet omdat de plaatjes/beelden/representaties waar men dus op een bepaalde manier mee om wil leren gaan, geassocieerd zijn/verbonden zijn met talloze andere beelden. Deze associatie/verbinding maakt dat iemand met PTSS verstrikt raakt in zijn/haar hele doen en laten, zijn/haar hele leven en niet alleen in een gedeelte ervan. 

Of men nu wakker is of slaapt en zelfs wanneer men bewusteloos is - zoals bijvoorbeeld wanneer men gewond is - het neurale netwerk is altijd actief en levend. Het is voortdurend bezig met het scannen van de omgeving en om de gebeurtenissen en omstandigheden van het leven te remixen, te herzien, te her-indexeren - het probeert zich steeds opnieuw voor te stellen in welke omstandigheden men zich mogelijk ook maar bevindt.

Dit is een cruciaal onderdeel van hoe het zenuwstelsel werkt. In feite, als we dit proces onderbreken, wat we wetenschappelijk door middel van medicijnen wel momenteel kunnen doen, kunnen we letterlijk het geheugen uitwissen. Ditzelfde kan ook door dingen die je zijn overkomen. 

Er is een bepaald 'medicijn' (een hormoon) wat je lichaam produceert wanneer je lichaam onder stress staat - dit heet Cortisol. Cortisol heeft een effect op een gebied van de hersenen dat de Hippocampus wordt genoemd - wanneer Cortisol zich in de Hippocampus bevindt voorkomt het de vorming van geheugen - het kan zelfs herinneringen schijnbaar uitwissen - niet meer direct bewust beschikbaar maken - van dingen die recentelijk zijn gebeurd. 

"Dit gebeurt bijvoorbeeld bij mensen die een ongeluk krijgen, zoals bijvoorbeeld na een ernstig auto-ongeluk - ze zitten op de

stoep te praten over wat er gebeurd is – worden vervolgens

naar het ziekenhuis gebracht en hebben later geen

enkele herinnering van dit alles. Wat is er gebeurd

en hoe is dit gebeurd?"

De chemische stof Cortisol die vrijkomt tijdens deze zeer stressvolle gebeurtenis - het ongeval - heeft letterlijk de herinneringen die bestonden in het zenuwstelsel uitgewist en vooralsnog niet meer bewust beschikbaar gemaakt.

Het is belangrijk om te begrijpen dat je altijd wel een beetje iets van je herinnering in je af laat spelen en daardoor heroverweegt en opnieuw inbeeldt - dit gedachten spoor is altijd wel aanwezig. Soms echter, houdt het zich bezig met het alleen maar nutteloos rondspelen van dingen (het zogenaamde 'malen'). We hebben allemaal deze ervaring wel eens gehad - een argument met iemand waar we maar niet overheen lijken te komen - het blijft maar als een carrousel in ons hoofd ronddraaien.

Hoe sterker we deze associaties maken, hoe sterker ze in ons zenuwstelsel als neurale netwerken ontstaan - het is dan ook beter om er geen weerstand tegen te hebben. Wat we weerstaan blijft namelijk bestaan door de attentie die we er dan herhaaldelijk op richten (“what one resist – persists”). Echter dit is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Ook hier weer, je kunt iets wel bewust willen, maar er is door  bewust niet te controleren processen, blijkbaar geen effectieve keuze mogelijk.

Zo stelt Donald Hebb in het naar hem genoemde "Hebb's principe": “Neurons that fire together – wire together” – oftewel de gelijktijdige activering van nabijgelegen neuronen leidt tot een toename van de kracht van de synaptische (brug) verbinding tussen hen. Het is wel belangrijk om op te merken dat de neuronen eerder verbonden moeten zijn geweest, voldoende dicht bij elkaar moeten liggen, zodat de synaps (brug) ook daadwerkelijk versterkt kan worden.

Met andere woorden, steeds dezelfde emoties of gedachten, versterken het neurale netwerk wat zich vormt, uiteindelijk in vergelijk, functionerend als een zeer goed onderhouden en filevrije A-4 (snelweg). Je zou het ook kunnen zien als de greppel op een heuvel, die dieper en dieper wordt, naar mate er meer water door stroomt.

Wat is een geheugencluster?

Een geheugencluster is een verzameling van informatie-elementen van een zintuiglijke ervaring, die in ons systeem is vastgelegd. Denk hierbij aan alle waarnemingen van onze vijf (5) zintuigen zoals geluiden, geuren, beelden, smaken en aanrakingen, die samen in zijn totaliteit een ervaring vormen.

We onderscheiden daarbij een volledig normaal geheugencluster, een onvolledig, ook wel spookcluster (*) genoemd en als laatste het fysiocluster.  Het fysiocluster komt in beide vormen tegelijkertijd met de andere voor. Het fysiocluster registreert namelijk wat de fysiologische status is van ons als 'organisme' op dat moment, en koppelt deze aan de zintuiglijke waarneming van het moment. (*) Een term voor het eerst zo genoemd door Jacob Kortweg.

• Normaal geheugencluster: Bij een normaal geheugencluster is er sprake van een bewuste ervaring, waarbij de binnenkomende zintuiglijke informatie wordt 'verwerkt'. Er wordt betekenis gegeven aan de ervaring, de absolute waarde (identificatie), er wordt een relatieve waarde (classificatie) aan toegekend en daarmee worden er ontelbare verbanden gelegd tussen deze ervaring en andere (eerdere) ervaringen - tussen dit geheugencluster en andere geheugenclusters. Daardoor heeft zo'n moment, zo'n geheugencluster/informatiecluster zijn plaats in een bepaalde tijd, op een bepaalde plaats en tegelijkertijd in een veel groter geheel van betekenisvolle informatie.

• Onvolledig geheugencluster: Er kunnen echter ook onvolledig opgeslagen geheugenclusters ontstaan. Deze ontstaan wanneer het organisme zichzelf moet beschermen tegen een te heftige fysiologische reactie op de binnenkomende informatie. Dit komt in de praktijk alleen voor bij “schokkende ervaringen”, die een zeer grote mate van angst veroorzaken. 

Het niveau van angst verwekkende liganden (signaalmoleculen) in het bloed kan dan zo hoog oplopen dat het de persoon (het organisme) zelf geschaad zou kunnen worden wanneer dit niveau van liganden nog verder zou oplopen. Dit gebeurt juist in die omstandigheden, waarin het gevaar als direct levensbedreigend wordt ervaren en er voor de persoon geen enkele uitweg is. 

Wat vaak dus een ‘zwart gat in het geheugen’ wordt genoemd is wel degelijk te verklaren en het is geen ‘verdringing’ zoals nog weleens door professionals wordt beweerd. Onvolledige geheugenclusters worden ook wel ‘spookclusters’ genoemd omdat zij werkelijk ‘rondspoken’ in ons geheugen zonder dat wij onszelf hiervan bewust zijn.

Door dit 'rondspoken' maken deze ons bijvoorbeeld bang voor dingen waar we helemaal niet bang voor hoeven te zijn. Hierbij worden wij vaak reactief, waarbij we een groot deel van onze energie, tijd en inspanning gaan gebruiken om omstandigheden die onvolledige geheugenclusters activeren, volledig te vermijden of deze door ons gedrag te gaan compenseren.

• Fysiocluster: Tijdens de bewuste verwerking van de binnenkomende zintuiglijke informatie vindt er een lichamelijke (fysiologische) reactie plaats. Op dat moment produceert het organisme de bewuste ‘signaalmoleculen’ (liganden) die passend zijn bij die specifieke ervaring. De unieke samenstelling, het 'recept' als het ware van dit specifieke gevoel, wordt dan vastgelegd in het bijbehorende fysiocluster.

• Spookcluster: Naast het gevaar dat door de persoon wordt ervaren, ervaart het organisme een acuut gevaar dat het zijn eigen lichamelijke (fysieke) en meest fundamentele integriteit verliest op celniveau. Hier wordt lichamelijk (fysiologisch) heel direct en efficiënt tegen opgetreden. De productie van 'angsthormonen' wordt direct gestopt. Alles gaat dan 'gewoon' door, behalve de bewuste verwerking van de binnenkomende zintuiglijke informatie, zodat er geen verdere angststoffen worden aangemaakt.

"Er volgt dan een moment waarin de persoon niet bewust aan-wezig is en volledig op autonome reflexen en zelfbehoud functioneert.

De persoon kan zich de tijd en de ervaringen die daarin

plaats vinden niet herinneren, ze zijn nooit

tot zijn/haar bewustzijn doorgedrongen,

- hij of zij heeft ze dus ook niet 'beleefd’."

De zintuiglijke informatie blijft wel gewoon binnen komen en wordt net als anders door het lichaam geregistreerd en vastgelegd, alleen ontbreken er enkele belangrijke zaken:

• Er wordt géén absolute en relatieve waarde toegekend aan de onderdelen van het geheugencluster.

• Er worden géén inhoudelijke verbindingen gemaakt met vergelijkbare ervaringen.

• Voor beide is immers bewuste verwerking nodig.

"Het resultaat is een geheugencluster vol met zintuiglijke informatie en een lichamelijke reactie (fysiologie) van de grootst mogelijke angst en paniek, die volledig op zich staat,

zonder verbinding met andere clusters."

Wel is er de neuro-technische verbinding tussen de onvolledige geheugencluster ('spookcluster') en alle andere ervaringen in ons systeem op elementair (cel-niveau). Voor bijvoorbeeld de kleur rood in een 'spookcluster' wordt hetzelfde mechanisme gebruikt als voor de kleur rood in een ander geheugencluster. Via deze elementaire verbinding kunnen spookclusters wel worden geactiveerd door overeenkomstige zintuiglijke waarnemingen op elementair niveau zoals kleur, vorm, klank, geur etc.

Voor alle duidelijkheid - een dergelijke 'spookcluster' (geheugencluster) kan niet door het bewustzijn worden waargenomen, alle bewuste elementen ontbreken immers. Het geheugencluster bevindt zich in ons systeem los van plaats en tijd en de bijbehorende omstandigheden, en het heeft een sterke negatieve lichamelijke invloed (fysiologie). 

Onze herinneringen zijn geactiveerde clusters

Kijk naar een willekeurig voorwerp, je weet direct wat het is (identificatie), je kunt er een mening over hebben en er een gevoel bij hebben (classificatie). Als je je erop concentreert en erover begint te mijmeren kunnen er allerlei herinneringen en gevoelens boven komen (activering van inhoud en de bijbehorende lichamelijke reactie).

Kijk je naar een glas water bijvoorbeeld, dan wordt dit beeld direct 'vastgelegd' door de hersencellen die hiermee overeenkomen, cellen voor vorm, voor kleur, voor transparantie, kortom een complex geheel van cellen wordt alleen door het kijken naar een glas water geactiveerd. Door middel van precies diezelfde cellen zijn ook de ervaringen vastgelegd van eerdere glazen water die je ooit hebt gezien.

Juist door deze overeenkomst weet je wat het is. Voor 'spookclusters' geldt dit evenzo. Ook hun informatie is door middel van deze zelfde cellen vastgelegd, alleen ontbreekt het deel waarvan we ons er bewust van kunnen worden. Alhoewel de lichamelijke reactie (fysiologie) wel kan worden geactiveerd.

Dus onze zintuigen activeren cellen in onze hersenen die ons vervolgens informatie geven, zoals 'dit is een glas', 'dit is een mooi glas', 'dit is mijn glas', 'ha, lekker water, even een slokje nemen'. Bij al die mogelijkheden ervaren we ook gevoelens, van heel zwak tot heel sterk, afhankelijk van onze zintuiglijke prikkel.

Als we een glas water zien beginnen we ons gelukkig niet spontaan alle glazen water te herinneren die we ooit hebben gezien. Dat zou erg druk worden in ons hoofd. Maar een herinnering met een hoge gevoelswaarde kan wel gemakkelijk naar boven komen, zoals 'dit is een soortgelijk glas als waar mijn vader uit dronk vlak voordat hij stierf.'

"Dus om een herinnering ‘bewust te laten worden’ moet deze een hoge gevoelswaarde hebben en geactiveerd worden

door iets wat we in het hier-en-nu waarnemen."

Kleine overeenkomsten die we permanent waarnemen worden in dit proces uitgefilterd, pas boven een bepaalde 'drempelwaarde' komt de herinnering goed door met alle beelden en gevoelens die eraan gekoppeld zijn. Dan kunnen we in onze geest weer even helemaal terug zijn bij die eerdere ervaring.

Ons Vergelijkingsmateriaal - herinneren

Een geheugencluster bestaat uit zintuiglijke waarneming die we kunnen terughalen als een herinnering. We hebben miljarden van dit soort clusters. Als we ze niet hadden zouden we niet in staat zijn om ook maar iets te begrijpen of zelfs maar te herkennen - zouden we dus geen normaal leven kunnen leiden. We zouden niet in staat zijn na het ontwaken uit bed te stappen en met onze voeten de vloer van de slaapkamer te raken en op te staan. We zouden immers niet begrijpen dat de vloer, vloer is en bijvoorbeeld stevig genoeg is om op te gaan staan.

Het voelen van een emotie is het resultaat van een lichamelijk (fysiologisch) proces dat in gang gezet wordt door ons vergelijkingsmateriaal. Dus een bepaald gevoel ontstaat niet door wat er op zich gebeurt, maar het gevoel ontstaat door het activeren van het vergelijkingsmateriaal waaraan bepaalde gevoelens gekoppeld zijn. Dit bepaalt de "waarde" die het voor je heeft.

"Als de emotie van een ervaring per ongeluk gekoppeld wordt aan een zintuiglijke waarneming waar deze niet bij hoort, dan zou dit onze hele gewaarwording van de werkelijkheid op z'n kop zetten!

Dit kan letterlijk gebeuren door het activeren van onvolledig opgeslagen geheugenclusters."

De onvolledige gegevens worden namelijk vastgelegd in dezelfde gebieden waar ook onze normale geheugenclusters worden vastgelegd. 

Je kunt het vergelijken met de pixels op je computer beeldscherm, pixels die steeds weer worden gebruikt om een eindeloze reeks verschillende beelden weer te geven. In het constant onderbewuste vergelijkingsproces tussen zintuiglijke waarneming en vastgelegde gegevens worden volledige, maar ook onvolledig opgeslagen geheugenclusters op die manier net zo geraakt en 'hergebruikt'. 

Een cluster wordt actief als de relevantie hoog genoeg is – er is als het ware een ‘stemmingsproces’ en datgene met het hoogste aantal stemmen/de hoogste intensiteit wint. Bij een normaal geheugencluster komen de bewuste beelden dan weer in de herinnering (er is maar een beeld wat uiteindelijk 'de stemming wint') en de lichamelijke reactie (fysiologie) van het moment, wordt op cellulair niveau weer opnieuw geladen en opgeslagen in het lichaam. 

Zo zijn deze bijvoorbeeld de bron van overtuigingen die ons een schijn van vrije wil geven, die we neigen te verkiezen boven echte vrije wil. Denk eens hoe dit verklaart waarom zo veel mensen nooit lijken te slagen in wat ze eigenlijk van plan waren te doen. Echte vrije wil ontstaat pas echt wanneer keuzes niet belemmerd worden door onbewuste overtuigingen, die op hun beurt automatisch aangestuurd worden door eerdere opgeslagen ervaringen.

Herbeleven

Vanuit de stamcel research is naar voren gekomen dat iedere cel een organisme is met o.a. ook een eigen stofwisseling, een eigen zenuwstelsel en belangrijk in het kader van de herbeleving, ook een eigen geheugen. De vijftig (50) tot zeventig (70) triljoen cellen van ons lichaam verbinden zich dan ook tot een uitgebreid over ons lichaam verspreid 'dynamisch informatienetwerk', wat ons lichaam uiteindelijk ook is. 

"Herbeleving, in tegenstelling tot een herinnering is een persoonlijke verplaatsing met je bewustzijn naar een ander hier-en-nu -

het verstrekt toegang tot het onderbewuste en tot de

oorspronkelijk opgeslagen (geheugen) informatie."

Iemand is daar weer alsof het "nu" is, men is er in de tegenwoordige tijd, in de leeftijd van toen, met de kleding van toen, met de geuren, geluiden, smaak, beelden en aanrakingen van toen. De herbeleving begint door een eerdere ervaring bewust te herinneren en deze vervolgens in de geest opnieuw in het "nu" te beleven. Het is alsof men daar weer is en alles in het “nu” gebeurt. Het onbewuste waar de informatie ligt opgeslagen stuurt de herbeleving en dus ook de uiteindelijke eventuele transformatie.

Het in de geest alleen voorstellen is al voldoende om een herbeleving te starten. Na korte tijd gaat de ervaring van het lichaam mee in die belevenis en voelt men de emoties van dat moment. Nu is men weer daar en kan de informatie die toen is opgeslagen vrijkomen. 

Dit is informatie in een onafgemaakt geheugencluster wat door geavanceerde coaching interventie afgemaakt (compleet gemaakt) kan worden, alvorens het als normaal geheugencluster en zonder emotionele lading in het geheugen, 'normaal mee kan doen’. Je kunt dus zeggen dat lichamelijke (fysiologisch) onafgemaakte zaken alsnog kunnen worden afgerond. 

Bij PTSS zien we dan ook veel herbelevingen van het trauma - alsof het in werkelijkheid en in het "nu" gebeurd. De vaak en steeds terugkerende, moeilijk terug te dringen herinneringen aan de “schokkende gebeurtenis”, starten het proces van de herbeleving, in de vorm van het ontstaan van gedachten en daarbij behorende zintuiglijke waarnemingen. 

’s Nachts ‘verschijnen’ herbelevingen’ vaak in de vorm van flashbacks tijdens nare dromen of nachtmerries. De herbelevingen zijn realistisch omdat deze zoals hierboven beschreven ervaringen zijn van de persoon zelf en “in het hier en nu”. De herbelevingen zijn dus vaak net zo bedreigend als de oorspronkelijke “schokkende gebeurtenis” waaruit het oorspronkelijke psychische trauma en de PTSS ontstaan is. 

Alles is aanwezig, de hand op het lichaam van de man die maar niet op wilde houden en die kleren kapot trok, het gegil van het meisje dat stierf, de handgranaten die ontploften, de koude lichaamsdelen van de dode collega die langs het gezicht een onbeschrijflijk gevoel gaven, het horen van de laatste woorden van de collega toen deze in de armen stierf, de geur van het interieur van het busje waarin de drie verbrandde zusjes zaten, maar ook de typische smaak van het Indonesisch eten wat samen met veel plezier met juist die collega zo vaak werd gegeten. 

Omdat het voor de geest niet uitmaakt of iets gebeurt, of dat wij denken dat iets gebeurt, ontstaat er ook veel herbeleving door associatie – elementen van de “schokkende gebeurtenis” die lijken op en leiden tot bepaalde gevoelens in het lichaam, op basis van de fysiologische reactie van de illusionaire waargenomen prikkels. Iets wat lijkt op vormt ineens de basis voor een herbeleving en een cascade aan ongewenste en onbedwingbare emoties.

Ondanks dit bestaan voortdurende trauma's vanuit een PTSS Voorbij perspectief dus eigenlijk niet. Het gaat om de aanleidingen/triggers die voor degene met PTSS wel een voortdurende stressreactie in het hier-en-nu kunnen veroorzaken - ooit was de overweldigende schokkende gebeurtenis (het trauma of meerdere trauma's), de aanleiding voor het ontstaan van deze stressreactie.

Er is dan ook een duidelijk onderscheid te maken tussen een aanleiding (trigger) en een stressreactie. Mensen met PTSS kunnen van beiden voortdurend last hebben. Een herbeleving (flashback) is dan ook een 'bevroren reactie' op een vroegere aanleiding (trigger) - een stressfactor die leidt tot een opgeslagen en vast herhaalde psychobiologische reactie.

Wanneer door geavanceerde PTSS Voorbij coaching interventie de aanleiding (trigger) van de stressreactie effectief getransformeerd is ('opgelost' is), is er psychobiologisch een nieuwe situatie ontstaan, waarbij men letterlijk PTSS Voorbij is gegaan. Vanuit het hier-en-nu kunnen nu weer echt nieuwe ervaringen gevormd worden, zonder automatisch (oncontroleerbare) negatieve verstoringen van de PTSS. Men kan dus wel PTSS Voorbij en weer opbouwend verder gaan met het leven, iets wat tot dusver onmogelijk leek door de bepalende en veelal vernietigende invloed van de PTSS.